زندگینامه ابن عربی(رحمةالله)
ولادت، کنیه و القاب
محمد بن علی بن محمد بن احمد بن عبدالله بن حاتم طایی در شب دوشنبه هفدهم ماه رمضان سال 560 هجری قمری در شهر مُرسیه یکی از شهرهای اندلس[1] در خانوادۀ زهد و تقوا متولد شد.
کنیۀ او طبق بیان خودش در فتوحات ابا عبدالله است؛ ولی او را بیشتر به ابن عربی میشناسند.
القاب زیادی را برای ابن عربی به کار میبرند که معروفترین آنها محیی الدین، عارف کبیر و شیخ کامل است.
خاندان ابن عربی
خاندان او از خانوادهای معروف عصر خود بودهاند. او از نوادگان عبدالله بن حاتم طایی، که از شخصیتهای معروف در سخاوت است و جدّ اعلای او برادر صحابی جلیلالقدر عدی بن حاتم که از یاران با وفای امیرالمؤمنین و امام حسن مجتبی(علیهما السلام) بوده است.
پدر بزرگ وی محمد از بزرگان سرشناس مُرسیه و مادرش زنی صالحه بهنام نور بوده است که در تقوا از آیات الهی به شمار میرفته است.
مهاجرت
محیی الدین در سن هشت سالگی همراه با خانواده به شهر اشبیلیه مهاجرت کرد. در آن شهر دروس خود را نزد اساتید به اتمام رساند و برخی اساتید طریقت را ملاقات کرد.
وی با عنایت ربانی در اثر هوش و استعداد فطری خیلی زود انگشتنما شد و در زمان حیات پدرش با زنی عارفه به نام مریم ازدواج کرد. ابن عربی در نوشتههای خود از او به احترام نام میبرد و از او سخنانی نقل میکند که دلالت بر مقام کشف و شهود او میکند.
ابن عربی در همان سن نوجوانی چنان مشهور شد که فیلسوف معروف آن زمان ابن رشد، علاقهمند به ملاقات با محیی الدین در سن نوجوانی شد. جریان این ملاقات را محیی الدین در فتوحات بیان کرده است.
محیی الدین پس از سالها زندگی در اندلس به کشورهای زیادی سفر کرد و با بزرگان طریقت و شریعت دیدار کرد و آخرالامر در سن شصت سالگی به دمشق رفت و تا پایان عمرش در آن شهر زندگی کرد. سرانجام در سن 78 سالگی در شهر دمشق از دنیا رفت و او را در دامنۀ کوه قاسیون دفن کردند. معروف است که غار اصحاب کهف هم در این کوه است.
کتب و رسالات
گفتهاند تعداد آثار محیی الدین ابن عربی 511 اثر است که مهمترین آنها فتوحات مکیه و فصوص الحکم است.
شیعه بودن ابن عربی
علمای بزرگی مانند ابن فهد حلی، شیخ بهایی، فیض کاشانی، مجلسی اول، قاضی نور الله شوشتری، قاضی سعید قمی و … قائل به شیعه بودن محیی الدین هستند.
شعرانی مىگوید: هنگامى که در صدد تلخیص کتاب فتوحات برآمدم با عباراتى مواجه شدم که به گمانم با عقاید کافۀ مسلمین تعارض داشت بنا براین پس از اندکى شک و تردید آنها را حذف کردم و روزى این مطالب را با شیخ شمسالدین (متوفاى سال ۹۵۵ ه. ق) که نسخهاى از فتوحات را به خط خود نوشته و با نسخه مؤلف در قونیه مقابله کرده بود در میان گذاشتم، و پس از خواندن آن دریافتم که هیچ یک از عباراتى که حذف کرده بودم، در آن نسخه موجود نیست.
شعرانى نقل مىکند که براى وى مسلم گردید که نسخههاى فتوحات که در زمان وى در مصر رواج داشت، شامل قسمتهایى مىشد که به نام مؤلف جعل شده بود و در مورد کتاب فصوص و دیگر آثار وى نیز چنین کارى صورت گرفته بود.
این مطلب ثابت میکند مواردی در کتابهای محیی الدین که دلالت بر شیعه بودن او داشته است را متعمداً حذف نمودهاند.
ابن عربی، از امام زمان(عجّل الله فرجه الشریف) با عنوان قطب زمان یاد میکند. وی رسالۀ عرفانی الدعاء المختوم علی السر المکتوم و رسالۀ رمز گونۀ شق الجیب را درباره امام زمان(عجّل الله فرجه الشریف) و نحوۀ ظهور آن حضرت نوشته است.او در کتاب فتوحات مکیه نیز مطالب بسیاری درباره شمایل، فضایل، وقایع ظهور و یاران آن حضرت بیان میکند.
از جمله در باب هفتاد و سوم این کتاب چنین آورده است: «اما ختم ولایت محمدی، آن برای مردی از عرب است که به لحاظ اصل و نسبت و به دست گرفتن این ولایت، اکرم قوم است و امروز در زمان ما موجود است. در سال ۵۹۵ ه . ق وی را شناختم و نشانۀ ختم ولایت مطلقۀ او را که حق از دیدگان بندگانش نهان نموده، در شهر فاس مشاهده کردم.
از منظر علمای شیعه
سید علی قاضی: بعد از مقام عصمت و امامت، در میان رعیت احدی در معارف عرفانی و حقائق نفسانی در حد محییالدین عربی نیست و کسی به او نمیرسد و ملاصدرا هرچه دارد از محییالدین دارد و در کنار سفره او نشسته است.
علامه حسن زادۀ آملی : تا کنون نه تنها فتوحات مکیه بلکه هیچ یک از مصنفات شیخ در عالم مولفات، دومی مانند خود ندیده است . به خصوص فصوص و فتوحات را باید از کرامات خاص او دانست.ذلک فضل الله یوتیه من یشاء .
اگر گویی ابواب معارف انسانی در این بیست و هفت حکمت و فص کتاب فصوص الحکم آمده است صواب است .در حقیقت فصوص الحکم شیخ اکبر و دیگر کتب و رسائل ایشان تفسیر انفسی و بیان مقامات عروجی و اسرار و بطون آیات و روایات می باشد .
علامۀ طباطبایی: در اسلام هیچ کس نتوانسته است یک سطر مانند محیی الدین بیاورد.
جوادی آملی: محیی الدین در بین معاریف اهل عرفان بی همتا و در عمودین[2] زمان خویش بی نظیر می باشد… بسیاری از مبانی حکمت متعالیه وامدار عرفانی است که ابن عربی پایه گذار نامدار آن می باشد.
برگرفته از کتاب چهار اصل سلوکی شرح رساله حلیةالابدال محی الدین ابن عربی(رحمةالله)
تألیف حضرت آیت الله کمیلی خراسانی(دامظله)
علاقه مندان جهت خریدو مطالعه کتاب می توانند از لینک زیر اقدام نمایند:
[1] . اسپانیای امروز.
[2] . ستونهای.