اظهار عجز در شکرگزاری (شرح فرازی از مناجات خمس عشر امام سجاد (ع))
حضرت در فرازی از مناجات خمس عشر از جایگاه مناجاتکننده و شاکر واقعی در برابر نعمتهای الهی سخن به میان میآورند و میفرمایند: «وَ هَذَا مَقَامُ مَنِ اعْتَرَفَ بِسُبُوغِ النَّعْمَاءِ وَ قَابَلَهَا بِالتَّقْصِيرِ»؛ این است جایگاه آنکه به فراوانی نعمتهای تو در برابر آن به کوتاهی خود اقرار دارد. از طرفی به وفور این نعمتها و از طرف دیگر به تقصیر و کوتاهی در قبال الطاف الهی اعتراف میکنیم که نتوانستیم و نمیتوانیم شکر فضل و کرم خداوند را به طور اکمل انجام دهیم.
عزیز من! باید از نفس خودت حسابکشی کنی و از او بپرسی که تو با این همه نعمتهای متوالی که از جانب خدا بر تو سرازیر شده، چه کردهای؟ آیا میتوانی آن طوری که شایستۀ مقام شکر حقتعالی است، از او سپاسگزاری نمایی؟ اگر یک «لکَ الحمد» بگوییم، باز حمد دیگری برای آن «لَکَ الحمدِ» اوّل باید گفت و این تسلسلِ حمدها و شکرها ادامه دارد؛ بنابراین در نهایت باید به عجز و ناتوانی خودمان اعتراف کنیم.
از دست و زبان که بر آید
کز عهدۀ شکرش به در آید[1]
ما در کتم عدم بودیم و به عرصۀ وجود پا گذاشتیم. چه کسی ما را از عدم به دیار وجود آورد و باز هم از این دیار میبرد؟ همه چیزِ این عالَم به دست اوست؛ در همۀ این مراتب، دست الهی برای اهل معرفت نمایان شده است، ولی آن قلب و دید عارفانه برای دیگران کجاست؟ آن ایمان و باورهای قوی کجاست؟ دستیابی به نگاه حقیقتبین به این بستگی دارد که ما خود را با اسباب ظاهری مشغول نکنیم و همیشه خلوت خود را با محبوب خود حفظ کنیم.
در خلوت و دوری از اسباب ظاهری، برای انسان چیزهای دیگری پیش میآید. وقتی سالک فکرش را از این همه مشغولیّت، تخلیه و خواطر درونی خود را از این همه آلودگی پاک کند، متوجّه میشود که تا حالا چقدر خطا کرده و به جای توجّه به منعم اصلی، دست به دامان اسباب ظاهری شده است. شما باید آفریدگار نعمت را در نظر بگیرید و مخلوقات را صرفاً در حدّ اسباب و قوّۀ مجریۀ الهی لحاظ کنید؛ یعنی خداوند به دست همین اسباب ظاهری و طبیعی او، امور خودش را اجرا کرده است و بیشتر از این نیست.
خیلی چیزها میتواند وسیلۀ رزق و روزی باشد. وقتی یک بذر گندم کاشته میشود تا به صورت نان در سفرۀ ما قرار بگیرد، اسباب بسیاری دخیل هستند: باران، مهیّا کردن زمین، بذرپاشی، روییدن و به رشد کامل رسیدن، درو کردنِ محصول، آرد کردن و پختن آن؛ همۀ این مراحل وسیلۀ تهیۀ رزق و روزی ما هستند. ما منکر این نیستیم که دستهای زیادی باید کار کنند تا یک نعمتی برای استفادۀ ما آماده شود، ولی نباید دستهای مخلوق، ما را از آن دست حقیقی به غفلت بیاندازد.
ابر و باد و مه و خورشید و فلک در کارند
تا تو نانی به کف آریّ و به غفلت نخوری[2]
برگرفته از کتاب نجوای سالکان شرح مناجات خمس عشر امام سجاد (علیه السلام)
تألیف حضرت آیت الله کمیلی خراسانی(دامظله)
علاقه مندان جهت خریدو مطالعه کتاب می توانند از لینک زیر اقدام نمایند:
[1]. کلّیّات سعدی، گلستان، ص 66.
[2]. کلیات سعدی، ص 4.
